Makale: “Keşke İnternet Olmasaydı” – Wishcube Modeli Araştırması

1. Giriş

Geçmiş günlerde çoğunlukla bilgiye erişmek amacıyla kullanılan internet, günümüz dünyasına sürekli gelişen bir araçtır. Yalnızca büyük ölçek ve çeşitlilikte bilgi içermekle kalmayıp; aynı zamanda insanlara ve içeriğe erişmenin, onlarla etkileşimde bulunmanın ve bağlantı kurmanın yeni yollarını sunmaktadır.

İnternetin hızlı gelişimi pek çok toplumda, bu teknolojinin toplumun kültürel yapısı ve değerleriyle bütünleşmesi sürecinde bazı sorunları da beraberinde getirmiştir (Kuzu, 2011). Bu sorunlar, birey düzeyinde; internet bağımlılığı, bilişsel gelişim üzerinde olumsuz etkiler ve aşırı bilgi yüklenmesi, toplumsal düzeyde; umumi-özel arasındaki sınırlar üzerinde olumsuz etkiler ve sosyal ilişkilerde olumsuz etkiler olarak iki ana başlık altında ve bu iki ana başlığa dahil olabilecek olan siber suçlar, siber güvenlik riskleri, gizlilik üzerine olumsuz etkiler, bilgi ve inanç üzerine olumsuz etkiler, demokrasi ve sosyal dayanışma üzerine olumsuz etkiler, çeşitli sosyal topluluklar üzerine etkiler gibi sorunlar olarak listelenebilir (Quaglio ve Millar, 2020).

İnternetin yarattığı bu olumsuz etkiler, çoğunlukla bu olumsuzluklardan etkilenmiş mağdur insan ve kitleler tarafından fark edilememektedir. Hatta bu etkilerin varlığı, hayatın olağan akışına aykırı değilmiş gibi ve gündelik hayatın bir normaliymiş gibi görülmektedir. Bunun sebebi internetin “uyuşturucu” etkisi, insanların yeterince bilinç sahibi olmaması, bu olumsuz etkilerin “yeni normal“ olarak kabul edilmesi gibi faktörlerden kaynaklanmaktadır.  İnternetin yarattığı bu olumsuz etkileri gösterebilmek için, bu wishcube çalışmasında “keşke internet olmasaydı” konusu seçilmiştir.

2. Küpün Genel Tasarımı

İnternet, dünya çapındaki milyarlarca kullanıcıya hizmet vermek için dijital iletişim protokolleri kullanan, birbirine bağlı bilgisayar ağlarından oluşan küresel bir sistemdir. İnternet, lokalden geniş bir yelpazeye; optik ağ teknolojileri ile birbirine bağlanan milyonlarca özel, kamu, akademik, iş ve devlet ağından oluşan ağların ağıdır. (Yadav, 2017)

50*50 cm küp içerisinde, hem internetin bu “ağların ağı” olma durumunu yansıtmak hem de internetin yarattığı birden fazla sorunu gösterebilmek için Şekil 1’de gösterilen şekilde üç ana bölümlü bir küp tasarımı yapılmıştır.

Şekil 1. Wishcube’un genel tasarım.

Küp, bu şekli ile interneti temsil etmektedir. Kısım I’de yer alan kablolar kısım II’de yer alan sunucunun içinden geçmekte ve kısım III’de yer alan 4 ana sahneye dağılmaktadır. Kısım I’de dağınık şekilde yerleştirilmiş olan kablolar genel interneti temsil etmekte, kısım II’de yer alan sunucu internet ve insanlar arasındaki köprüyü nitelemekte ve küpün alt zemini olan kısım III’de yer alan 4 sahne, 4 ayrı izole internet kullanıcısı ortamını yansıtmaktadır. Küp 4 yan yüzeyi açık olacak şekilde tasarlanmış ve böylece 4 sahnenin rahat bir şekilde görülebilmesi sağlanmıştır. 4 sahneden oluşan bu tasarımın her bir sahnesinde internetin yarattığı farklı olumsuz etkiler anlatılmaya çalışılmıştır.

İnternet, çok geniş bir ölçek içerisinde yer almaktadır ve bundan dolayı sınırlandırılması oldukça zordur. Bu çalışmada yer alan 50*50 küp, internetin bütününden kesilerek çıkarılmış bir küp gibidir. İnternet, Şekil 2’de temsilen gösterildiği gibi; milyarlarca küpün birbiri etrafında toplanmış halidir.

Şekil 2. Sunucuları ve internet kullanıcılarını barındıran küplerin birleşerek oluşturduğu internetin temsili çizimi.

Özet olarak, internet çok sayıda kullanıcı ve sunucunun birbirlerine bağlanmasıyla oluşmaktadır. Bu wishcube çalışması, internetin rastgele bir parçasının bütünden çıkarılarak incelenmesidir. Küp içerisinde 4 farklı sahne oluşturulmuş ve her bir sahnede farklı sorun ve sorunlar yansıtılmaya çalışılmıştır.

3. Wishcube İçerisinde Yer Alan Sahnelerin İncelenmesi

İnternet kullanıcıları, karşılaştıkları olumlu veya olumsuz durumlar ve etkilendikleri dijital etkenlerin sayısı oldukça fazladır. Bu küp kesiti içerisinde yer alan 4 sahnede ise 4 ana konu bulunmaktadır. Bunlar; “internette çocukların güvenliği ve internetin aile ilişkilerine etkisi”, “internetin mahremiyet sınırlarına olan olumsuz etkisi ve internetin gözetim toplumu yaratması”, “sosyal medyanın post-truth çağda dezenformasyon aracı olarak kullanılması” ve “internette kimlik hırsızlığı ve siber güvenlik riskleri”dir.

3.1. Sahne I – “İnternette Çocukların Güvenliği ve İnternetin Aile İlişkilerine Etkisi “

İnternet kullanımı her geçen gün artmaktadır ancak çocuk kullanıcı oranı çok daha hızlı bir şekilde artmaktadır. Ancak çocuklar ebeveyn, eğitimci, yasal temsilci veya bakıcı tarafından internet kullanımında kontrolsüz bırakılırlarsa internet tüm faydalarını yitiren ve kullanımı zararlı olan bir olgu olmaya başlar. Çocuk bu durumda; fizyolojik veya psikolojik açıdan hasta, çeşitli şekillerde istismara açık, suça sürüklenen, asosyal yapıda bir birey olma yolunda olur (Özbay, 2021).

Ayrıca internet, aile içi ilişkilerde de çeşitli sorunlar yaratmaktadır. İnternetin evlerde kullanılması, ister istemez, hem karı-koca ilişkileri ile hem de çocukların eğitimi ve ebeveyn-çocuk ilişkisiyle bağlantılıdır. İnternet teknolojisinin kullanımı anne-baba-çocuk arasındaki iletişimi olumsuz etkilemektedir. (Aycanoğlu ve Ünsal, 2017)

Şekil 3’de gösterilmiş olan Sahne I’de, bu iki ana problem irdelenmiştir. Sol tarafta, bilgisayar başında oturan bir çocuk gözükmektedir. Ekrandan çıkan siyah bir el çocuğa doğru uzanmaktadır. Bu el, çocukların internet üzerinde denk gelebileceği tehlikeleri yansıtmaktadır. Sağ tarafta yer alan koltukta ise çocuğun ebeveynleri gözükmektedir. El ele tutuşan ebeveynler yan yana olmalarına rağmen yüzleri farklı yöne, ellerindeki telefon bakacak şekilde durmaktadır. Çocukları internet üzerinden istismar edilirken, ebeveynler telefona bakmaya devam etmektedir. Bu durum da internetin anne-baba-çocuk iletişiminde yarattığı problemi yansıtmaktadır.

Şekil 3. Sahne I

3.2. Sahne II – “İnternetin Mahremiyet Sınırlarına Olan Olumsuz Etkisi ve internetin Gözetim Toplumu Yaratması”

İnternet ortamında katılımcı kültürün oluşturmuş olduğu paylaşım ağları, içerikler ve yaptıkları faaliyetler, maddi karşılığı olmadığı için dijital emek kavramını ortaya çıkarmıştır. Ticari kuruluş ve medya endüstrisinin ise bu dijital emek ile oluşturulan metaları işlemesi ve kullanıcılara sunması bir diğer tartışma konusu olan dijital gözetimi ve bireyin mahremiyet ihlalini yaratmıştır. (Yıldırımer, 2022)

Bu durum internetin yarattığı büyük olumsuz etkilerden biridir. Yapısından ötürü, internet üzerinde kullanıcı tarafından yapılmış olan her bir aktivite, kullanıcının gerçek dünyadaki bedeni gibidir. Onun benzersiz kimliğini temsil eder. Bu konuyu daha iyi irdelemek için bir kişinin tamamen yabancılarla dolu bir ortama girdiği ve hayatının geri kalanında uzun süre boyunca bu odada kalacağı farz edilebilir. Bu kişinin bu odada anonim kalmayı istemesi temel hakkıdır ancak yabancı insanların bu kişinin vücudunu ve davranışlarının bir kısmını görmesi bile, onu tanımlayabilecekleri benzersiz bir profil oluşturmaları için yeterli olacaktır. Üstelik bu kişi bu odada da kaldıkça yabancı kişilerle daha fazla temas kuracak ve mahremiyet sınırlarından daha da uzaklaşacaktır. İnternet de bu oda gibidir. Kişi, kişisel bilgilerini saklamaya çalışsa bile internete bağlanması bile diğer tarafların onu tanımlayabilecekleri benzersiz bir profil oluşturması için yeterli olacaktır.  Bu benzersiz profil, üçüncül tarafların kişinin hayatında aldığı kararlara etki edecek seviye de olabileceği gibi, kişi anonim kalmayı istese bile bu tarafların gözetimi altından kurtulamayacaktır.

Şekil 4’de gösterilmiş olan Sahne II’de ele alınan ana konu budur. Sahnenin ortasında yüzünü kapayan, kendini gizlemek isteyen bir insan figürü yer almaktadır. Ancak bilgisayarın webcam’i üzerindeki yanan yeşil ışık, etrafını sarmış olan gözetim kameraları, kişinin mahremiyet sınırlarının ne kadar görmezden gelindiğini göstermekte ve ayağından bilgisayara bağlanan zincir, kişinin bu durum içerisinde tutsak kaldığını ve kaçamadığını göstermektedir.

Şekil 4. Sahne II

3.3. Sahne III – “Sosyal Medyanın Post-Truth Çağda Dezenformasyon Aracı Olarak Kullanılması”

Gerçekleri uzaklaştırma arzusunun gerçekleştiği post-truth dönemde, çoğu birey günlük yaşamda karşılaştıkları gerçek olmayan bilgilere, bu bilgilerin asılsız olduğu ortaya çıktıktan sonra bile inanmaya devam etmektedir. Bu bağlamda kasıtlı olarak aldatma amacı güden güvenilir olmayan bilgiler, post-truth çağın en mühim konusu olarak gündemdedir. Bu haberlerin yayılımını hızlandıran ve post-truth dönemi şekillendiren en önemli unsur başta internet olmak üzere kitle iletişim araçlarıdır. İnternet kullanımı aracılığı ile kullanıcı odaklı içeriğin yükselişi, doğru olmayan bilgilerin yaygınlaşması için bir ortam sağlamıştır. (Aydın, 2020)

Sosyal medya kullanımının yoğun ve hızlı bir şekilde arttığı günümüzde, her bir birey bilgi kaynağı haline gelmiştir. Bu da bilginin yayılım hızını büyük miktarda arttırmakta ve bilginin bir kontrol aracı olarak kullanılmasına yol açmaktadır.

Şekil 5’de gösterilmiş olan Sahne III’de ele alınan ana konu budur. Sahnede, doğruya ve yanlışa giden bir yol ayrımı bulunmaktadır. Yolun ortasında yanlış bilgiyi insanları yönlendirmek amacıyla kullanan büyük, otoriter bir figür bulunmaktadır ve elinde bir olta tutmaktadır. Bu oltanın bağlı olduğu bilgisayarlarda çeşitli sosyal medya platformları gözükmektedir. İnsanlar, bu sosyal medya platformlarının peşinden giderek yanlışa doğru gitmektedirler. Bu insanlar hiçbir şekilde bu bilgisayarlara bağlı olmamakla beraber, aynı zamanda isterlerse çok rahat bir şekilde yol ayrımındaki doğru ve yanlış tabelasını görebilmektedirler. Ancak onun yerine oltanın yönünden gitmektedirler.

Şekil 5. Sahne III

3.4. Sahne IV – “İnternette Kimlik Hırsızlığı ve Siber Güvenlik Riskleri”

Kimlik hırsızlığı internet kullanıcıları için ciddi bir tehdittir. İnterneti insanların kimlik bilgilerini elde etme ve kullanmaya teşebbüs amaçlı kullanan faiilerle mücadele oldukça zordur. Kimlik hırsızlığı terimi, failin başka bir kişinin kimliğini hileli olarak ele geçirdiği ve kullandığı suç eylemlerini tanımlamak için kullanılır. Bu hırsızlık, teknik araçlara ihtiyaç duymadan da gerçekleştirilebileceği gibi internet teknolojisinin gelişmesiyle, çevrimiçi olarak da büyük ölçekte gerçekleştirilmektedir. (Gercke, 2007)

Şekil 6’da gösterilmiş olan sahne IV’de ele alınan konu budur. Ortadan ikiye bölünmüş olan masanın sol tarafında mağdur, sağ tarafında ise kimlik hırsızlığı faaliyetini gerçekleştiren fail bulunmaktadır. Mağdurun, kimliğini niteleyen, yüzü ekrana doğru girerken; fail de kendi ekranından yüzü çekmektedir.

Şekil 6. Sahne IV

4. Sonuç ve Öneriler

Çalışmada genel internet kavramı irdelenmiş, internetin geniş ölçekte bir kavram olduğu görülmüş ve bu bağlamda, internet birbiriyle bağlantılı olarak çok sayıda küp olarak düşünülmüş ve bu küplerin içerisinden bir tanesi seçilerek wishcube modeli yapılmıştır.

Yapılan wishcube modelinde, “keşke internet olmasaydı” düşüncesi; internetin sebep olduğu çokça sorun içerisinden 4 tanesi modellenerek anlatılmaya çalışılmıştır.

İnternetin sebep olduğu sorunların sayısı çok fazla olduğu gibi, internetin avantajları da oldukça fazladır. Bundan dolayı interneti tamamen yok etmek yerine bu sorunları çözecek tasarımlar inşa etmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

Kaynakça

Aycanoğlu, C., (2017). “Bağlanma tarzları ve internet bağımlılığının evlilik uyumuna etkisi”, JAREN, 3(3), 163-168

Aydın, A. F., (2020). POST-TRUTH DÖNEMDE SOSYAL MEDYADA DEZENFORMASYON: COVİD-19 (YENİ KORONAVİRÜS) PANDEMİ SÜRECİ . Asya Studies , 4 (12) , 76-90 . DOI: 10.31455/asya.740420

Gercke M., (2007). “INTERNET-RELATED IDENTITY THEFT”, Council of Europe, Project on Cybercrime

Kuzu, D. D. A. (2011). “İnternet ve Aile”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi , 27 (27) , 9-32

Özbay, H. İ., (2021). “İNTERNET ORTAMINDA ÇOCUKLARIN KORUNMASI”. Türk Dünyası Araştırmaları, 128, 441-460

Quaglio G., Millar S, (2020). “Potentially negative effects of internet use”, European Parliamentary Research Service, PE 641.540

Yadav J. P., (2017). “Introduction to Internet”

Yıldırımer, A., (2022). “Enformasyon Çağında Gözetim Toplumu: Facebook Cambridge Analytica Skandal”, Yeni Medya Elektronik Dergisi, 6 (2), 104-112